مکمل و فوق برنامه

مقدمه

 

در زندگی انسان لحظه‌ها و اوقاتی وجود دارد که از اهمیت و حساسیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. این اوقات می‌تواند فرصتی برای رشد شخصیت فرد باشد یا به عکس موجب بروز اختلالات رفتاری و انحرافات اخلاقی اجتماعی شود.

یکی از مهمترین مسائل جوامع امروز بشری در سراسر دنیا مسئله استفاده صحیح‌تر و مؤثرتر از فرصت‌های آزادی است که افراد در اختیار دارند و این اوقات برای مؤمنان لحظه‌های نیایش با معبود و برای عالمیان ساعات تفکر و برای هنرمندان زمان ساختن و ابداع و برای نوجوانان ساعات خلاقیت می‌باشد و بسیاری از مردم حتی صاحبنظران به این نتیجه رسیده‌اند که باید مدارس و مؤسسه‌های آموزشی مسئولیت‌های بیشتر و روشن‌تری در این باره بر عهده بگیرند تا بهره‌برداری بهینه از اوقات فراغت در برنامه‌های دانش‌آموزان طراحی و گنجانده شود.

دستگاه تعلیم و تربیت و نظام آموزشی وظیفه دارد از طریق تدارک زمینه های تربیت کامل ، شایستگی های لازم را در افراد برای تأمین سعادت و نیکبختی ایجاد کند. اصولاً برنامه های رسمی و متداول و کلاسها و مدارس بیشتر متوجه پرورش حافظه و به کار انداختن قوای ذهنی شاگردان است و به رشد جنبه های عاطفی و اجتماعی افراد چندان توجهی ندارد. برای رفع نقایص و نارساییهای نظام آموزشی نیاز به برنامه ای تحت عنوان فعالیت های مکمل و فوق برنامه را در کنار برنامه رسمی لازم و ضروری می نماید.

 

اهداف فعالیت های مکمل و فوق برنامه:

1- لزوم توجه به سیاست مدرسه محوری و اصل عدم تمرکز و تعویض اختیار به مدارس در برنامه ریزی و سازماندهی فعالیت ها.

2- اهمیت درونی سازی و تعمیق مفاهیم یادگیری و کاربرد آن در زندگی واقعی و روزمره.

3- لزوم رفع نواقص و کاستی های برنامه های رسمی مدرسه و غنی سازی آن.

4- غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان و فراهم کردن زمینه های شناخت و پرورش استعداد ها و توانمندی های آن.

فعالیت های مکمل :

فعالیت مکمل : فعالیتی است که بر مبنای محتوی دروس یک موضوع درسی ، نظیر فارسی، علوم تجربی ، تعلیمات دینی و .... طراحی می شود. هدف فعالیت مکمل تعمیق یادگیری دانش آموز و ایجاد فرصت برای اندیشیدن درباره مفاهیم و تمرین مهارت هاست.

 

فعالیت فوق برنامه درسی:

فعالیت فوق برنامه فعالیتی است که به منظور حفظ انگیزه و ایجاد چالش در یادگیرنده به منظور تجربه در فضای آزاد و در عین حال مرتبط با موضوعات درسی طرح می شود.

 

ویژگی های فعالیت های مکمل و فوق برنامه:

 

1- فعالیت ها باید انعطاف پذیر باشند ( از نظر زمانی ، مکانی ، محتوا و روش)

2- فعالیت ها با توجه به نیاز ها و تفاوتهای فردی دانش آموزان متنوع باشند.

3- فعالیتها بر آموزش غیر مستقیم تأکید کنند.

4- شرکت دانش آموزان آزادانه و با اختیار باشد.

5- از روش های فعال یادگیری ، مشارکتی و گروهی استفاده شود.

6- به رشد جنبه های گوناگون شخصیت دانش آموزان توجه شود.

7- فعالیت ها جنبه های نشاط و شادابی ، تحرک و جنب جوش را تعریف کند.

8- فعالیت ها منجر به کاهش افت تحصیلی شود.

9- مکمل ها و فوق برنامه ها باید در فعالیت های روزانه پیش بینی شوند تا به توسعه و تعمیق یادگیری از مدرسه به جامعه منتهی شود.

10- هم خوان با سن رشد عقلی ، عاطقی و اجتماعی دانش آموزان باشد.

 

 

مراحل تهیه و تدوین فعالیت های مکمل :

 

الف) تعیین مفاهیم اصلی درس یا مسائل مرتبط به هر درس.

ب) مشخص کردن سطوع حیطه های یادگیری

ج) مشخص کردن هدف

د) انتخاب روش ( روش های ) متناسب با مفاهیم و اهداف درس.

هـ) اجرای روش ( روش های) مناسب در تهیه و تولید فعالیت های مکمل بر اساس مفاهیم و اهداف درس.

 

سطوح فعالیتهای مکمل و فوق برنامه :

 

فعالیتهای مکمل و فوق برنامه را در سه سطح می توان طراحی کرد.

- فعالیتهای مبتنی بر علایق و استعداد های فردی

خوشنویسی

خطاطی

طراحی

موسیقی

- فعالیتهای مبتنی بر ویژگیهای محلی و منطقه ای

زعفران

حنا

ماهیگیری

حنابندان و رسومات دیگر

- فعالیتهای مبتنی بر نیاز های بین الملل

کامپیوتر

زبان انگلیسی

تجارت جهانی

بورس

دسته بندی صنایع

 

  مراحل طراحی فعالیت   فوق برنامه

اهداف وزارت آموزش و پرورش بسیار کلی است مدارس باید بر حسب دوره تحصیلی و بانگاه به اهداف کلی، اهداف اختصاصی و تفصیلی و قابل دستیابی خود را تدوین کنند. به همین دلیل لازم است در ابتدای سال تحصیلی هدف گذاری یکساله برای مدرسه صورت گیردو اهداف در حیطه های آموزشی،فرهنگی تربیتی وسپس خدماتی ورفاهی به ترتیب اولویت بندی ومشخص گردد. بعدازتعیین اهداف باید درصدد باشیم دربرنامه زمانی معین شده باشیوه های مؤثربه نتیجه مطلوب ودلخواه برسیم.در تنظیم فعالیت فوق برنامه این آموزشگاه مراحل ذیل انجام می گیرد.

1-نیاز سنجی:

محور فعالیت با توجه به سن ، جنس و موقعیت دانش آموزان و با توجه به علایق و نیازهای فراگیران خواهد بود.

2- انتخاب نوع فعالیت:

با توجه به نیازهای اعلام شده و با توجه به امکانات و منابع ، هر کدام از اعضای شورای مدرسه می توانند پیشنهاداتی را ارائه نمایند و از بین برنامه ها و فعالیت های پیشنهادی بهترین برنامه ها انتخاب شود. مشارکت معلمین در تدوین فعالیت های فوق برنامه این احساس را برای معلم ایجاد می کند که به تعمیق یادگیری فراگیر کمک خواهد کرد لازم به ذکر است موافقت اولیاء و مشارکت آنها هم نقش مهمی در تسهیل این امر خواهد داشت.

3- تعیین اهداف:

در انتخاب بهترین پیشنهاد و بهترین برنامه باید توجه داشت این نوع برنامه تا چه اندازه حیطه های سه گانه یادگیری را در بر می گیرد. (حوزه شناختی ، حوزه مهارتی و حوزه نگرشی ). هر چه تفکر خلاق دانش آموز را بیشتر برانگیزد و انگیزه را بیشتر تقویت کند ، فعالیت مناسب تری خواهد بود.

1- تعریف فعالیت های متناسب با فوق برنامه انتخاب شده بعد از انتخاب بهترین فوق برنامه و اهداف یادگیری لازم است فعالیت هایی که در این راستا قابلیت اجرایی دارند معرفی شوند.

2- اجرای فعالیت:

با مشارکت کلیه ی عوامل دخیل در امر آموزش فعالیت های فوق برنامه انتخاب شده با توجه به نوع فعالیت و زمانی که برای اجرای آن لازم است، چیدمان برنامه صورت می گیرد.

3- ارزیابی :

پس از اجرای فعالیت فوق برنامه لازم است میزان اثربخشی و تحقق اهدافی که بر این برنامه مترتب بوده را ارزیابی کرد که آیا دانش آموز به این سطح از یادگیری، مهارت یا نگرش دست یافته است یا خیر. در صورت حصول نتیجه مطلوب در پایان ارزیابی می توان این فعالیت را در بوته تجارب موفق مدیریتی قرار داد. 

 

موارد پیشنهادی فعالیت های مکمل و فوق برنامه:

       

1-کاریکاتور و نقاشی

2- داستان نویسی و خاطره نویسی

3- موسیقی و صنایع دستی 

4- اجرای نمایش و تئاتر و سرود         

5-انواع ورزش ها و رشته های تربیت بدنی

6- تهیه آلبوم عکس

7- مصاحبه و گزارش نویسی

8- ماکت سازی از صحنه های تاریخی و مذهبی  

 9- تهیه مقاله ، روزنامه دیواری و خبرنامه

نتیجه:

انجام فعالیت های مکمل و فوق برنامه در مدارس محرک بسیار خوب و اثر بخشی برای ایجاد انگیزه و رغبت در دانش آموزان نسبت به فراگیری علم و دانش است و معلم یا مدیر انگیزه آفرین موفق خواهد بود زیرا:

  1- برای فراگیری دانش در دانش آموز اهمیت بیشتری قائل است تا برای نمره دانش آموز

  2- فراگیر از آموزش دیدن و معلم از آموزش دادن لذت می برد

  3-  میزان یادگیری از سطح دانش و مجموعه ای از حفظیّات فراتر رفته و علاوه بر ایجاد علاقه و تغییر نگرش در دانش آموز متناسب با نوع فعالیت مکمل و فوق برنامه ، مهارت تجزیه و تحلیل، نقد و بررسی و کاربرد را در او پرورش می دهد. لازم است ما مدیران و معلمان ، بستری برای پرورش انگیزه ، فکرو خلاقیت در دانش آموز فراهم نمائیم تا دانش آموزان در کنار تجربه های جدید به رشد و شکوفایی و بالندگی دست یابند.